Welke kerstboom is het meest ecologisch? De ultieme gids

De geur van glühwein en versgebakken koekjes die door de lucht zweeft, twinkelende lichtjes die de straten versieren en kerstmarkten die in volle gang zijn – de feestdagen staan voor de deur en brengen tijdingen van vreugde, vrede en… duurzaamheid? Centraal tijdens de feestdagen staat natuurlijk de geliefde kerstboom, maar heb je je ooit afgevraagd hoe groen jouw kerstboom eigenlijk is? Belicht in recente onderzoeken en met groeiende milieuzorgen in gedachten, nodigen de verschillende opties, of ze nu echt, nep of gehuurd zijn, uit tot een grondigere blik. Hier geven we een aantal harde feiten om je te helpen de meest duurzame kerstboom te kiezen.

Kerstboomkwekerijen bieden verrassende ecologische voordelen

Volgens de Duitse natuur- beschermingsorganisatie Landesverband Hessen e.V. neemt één hectare kerstbomen 145 ton kooldioxide op, filtert het 300 ton stofdeeltjes en genereert het 100 ton zuurstof over een periode van 10 jaar. (Bron: SDW) Hoewel er bij traditionele boerderijen nog steeds gebruikgemaakt wordt van schadelijke herbiciden en pesticiden, verdient hun ecologisch potentieel meer aandacht.

Duits onderzoek uit 2022 concludeerde dat kerstboomkwekerijen, waaronder dennen, sparren en zilversparren, het potentieel hebben om te dienen als cruciale toevluchtsoorden voor afnemende vogelpopulaties. Deze omvatten geelgors en kneu, vooral in regio’s die worden gedomineerd door intensieve landbouwpraktijken. Deze bevindingen komen overeen met een apart onderzoek uit 2018 in Sauerland, Duitsland, waaruit blijkt dat kerstboomplantages belangrijke habitats zijn voor de bosleeuwerik.

In België toonde een ander onderzoek aan dat de variëteit aan keversoorten – waarvan sommige bedreigd zijn – talrijker was in kerstboomkwekerijen dan in maïsvelden, hoewel niet zo divers als in de sparrenplantages. De sparrenplantages hebben doorgaans minder chemische inputs en een langere groeicyclus, waardoor ze gunstiger zijn voor de biodiversiteit.

Bovendien concludeerde een ander Duits onderzoek dat biologische kerstboomkwekerijen een betere habitat complexiteit vertoonden. Hierdoor kunnen meer verschillende plantensoorten zich vestigen dan bij hun conventionele tegenhangers. Het onderzoek pleitte vooral voor een reductie van het gebruik van herbiciden om deze ecologische voordelen verder te verbeteren.

Dit geeft aan dat het debat over kerstbomen en hun teelt meer nuances vereist. Zoals vaak het geval is, is het onderwerp niet zo eenvoudig als het op het eerste gezicht lijkt.

Het grote debat opnieuw bekeken: nep, echt of gehuurd?

Echte bomen verspreiden de onmisbare geur van de feestdagen, kunstbomen bieden gemak en huurbomen zijn slechts voor een beperkte tijd in jouw bezit. Bij nadere inspectie onthult elke keuze complexe ecologische implicaties.

Echt maar wegwerp: Het eenmalige wonder

Als kerstboomkwekerijen zulke waardevolle ecosystemen kunnen bieden, wat is er dan mis met het kiezen van een traditionele kerstboom? Deze bomen worden ongeveer tien jaar lang gekweekt om je authentieke middelpunt voor de feestdagen te worden en hebben een eenmalige levensduur. De drie populairste boomsoorten die in Duitsland worden gekocht zijn de nordmannspar, de blauwspar en de Wollemia. Geen van deze soorten is inheems.

Als de feestdagen voorbij zijn en slingers zijn neergehaald, vliegen de bomen ook de deur uit. Bovendien hebben ze vaak een aanzienlijke, verborgen koolstofvoetafdruk. Pesticiden, kunstmest op basis van fossiele brandstoffen en onkruidverdelgers helpen vaak bij de teelt. In Duitsland bijvoorbeeld is het marktaandeel van biologische kerstbomen nog steeds laag. Volgens een onderzoek dat Robin Wood in 2019 uitvoerde, bestond het slechts uit ongeveer 0,6 procent en wordt het nu geschat op ongeveer 0,7 procent.

De traditionele kerstboomteelt legt een zware last op het milieu en brengt potentiële gezondheidsrisico’s met zich mee. De meest gebruikte herbiciden en insecticiden, glyfosaat en bifenthrin, worden beide als vermoedelijk kankerverwekkend beschouwd en worden opgenomen en opgeslagen in de naalden en schors van dennenbomen. Laten we ook het afval tijdens de productie niet over het hoofd zien: ongeveer 40% van de geteelde sparren worden afgedankt omdat ze niet recht genoeg groeien (Bron: Baumeria). Daarom is het van essentieel belang om te kiezen voor ecologische en lokale leveranciers als je opteert voor een traditionele, eenmalig wonder.

Duurzame kerstboomkwekerijen: Van monocultuur naar biodiversiteit

Het traditionele kweken en oogsten van kerstbomen heeft historisch gezien een ecologische tol geëist door het delicate evenwicht van de natuur te verstoren. Om dit evenwicht te herstellen, hebben innovatieve benaderingen van kerstboomteelt zich ontwikkeld. Het versnellen van de overgang van plantages naar natuurlijke bossen vereist echter de steun van de overheid. In Duitsland, bijvoorbeeld, hebben de autoriteiten in Noordrijn-Westfalen wetgeving opgesteld om grootschalige kerstboomplantages te reguleren en inheemse bossen te beschermen.

Deze kwekerijen bieden een duurzaam model voor bosbouw en vermijden de gangbare monocultuurpraktijken die in Duitsland en elders gebruikelijk zijn. Ze omarmen een diverse mix van kerstboomsoorten, waaronder blauwsparren en Nordmannsparren, die worden afgewisseld met beuken en eiken. Deze bewuste variatie draagt bij aan een gezond bos en verhoogt de weerstand van de bomen tegen extreme weersomstandigheden en plagen, waardoor het gebruik van pesticiden overbodig wordt. Kersenbomen dienen als natuurlijke bescherming voor jonge sparren tegen harde wind en regen. In een ideaal scenario verschuiven deze plantages terug naar inheemse boomsoorten zoals sparren, zilversparren en dennen, die van nature voorkomen in lokale bossen. Wanneer deze bomen worden geoogst, maakt dit deel uit van een bijna natuurlijk bosbeheer.

Betrouwbare certificaten voor een duurzame kerstboom

Het kiezen voor regionaal gekweekte bomen ter ondersteuning van het lokale ecosysteem is de cruciale eerste stap bij het kiezen voor een echte kerstboom. Als je dit idee omarmt, kan de jaarlijkse zoektocht naar een boom een spannend gezinsuitje worden en misschien zelfs een verhaal opleveren dat je rond de open haard op kerstavond kunt delen. Voor wie gecertificeerde keuzes verkiest, zijn er ecolabels zoals EU-Bio-Siegel, Naturland en FSC (Forest Stewardship Council) beschikbaar, elk met verschillende duurzaamheidsgaranties. Ecologisch gecertificeerde bomen worden geteeld met natuurlijke onkruidbestrijdingstechnieken, zoals onkruidborstels of mulchers met fijn onkruid, of door gecontroleerde begrazing met schapen.

Als je zowel duurzaamheid als de rechten van werknemers wilt ondersteunen, kun je je verdiepen in het “FairTrees”-initiatief, een lid van Fair Trade Danmark. Dit nobele initiatief streeft naar ethische arbeidspraktijken. In Georgië trotseren toegewijde plukkers gevaarlijke hoogtes om zaden te verzamelen van Nordmannsparren, De meest geliefde kerstboom in Europa.

Door je huis te versieren met een kerstboom gecertificeerd door FairTrees, verweef je milieubewustzijn met een inzet voor ethische arbeidspraktijken, wat wellicht de meest duurzame feestelijke keuze is.

Plastic Fantastic: Handig maar met gevolgen

Ondanks hun aantrekkingskracht op het gebied van duurzaamheid en gemak, brengen kunstkerstbomen hun eigen uitdagingen met zich mee. Onderzoeken tonen aan dat de CO2-voetafdruk van deze bomen tijdens de productie en de afvalfase bijzonder hoog is. Om de CO2-uitstoot van een echte boom te evenaren, moet je je plastic boom meer dan 15 jaar gebruiken (Bron: Baumeria). En wat gebeurt er aan het einde van de levenscyclus? Dan wordt hij weggegooid op een stortplaats, waar het eeuwen duurt voordat hij afgebroken is tot microplastic deeltjes.

Bomen in potten: De duurzame hartendief

Als je groene vingers hebt of ze graag wilt ontwikkelen, is een groenblijvende boom in een pot waarschijnlijk de meest duurzame keuze voor een kerstboom. Houd de boom wel niet langer dan zeven dagen binnen om te voorkomen dat hij gewend raakt aan de warme binnentemperaturen, dit kan de overgang naar het naar het koudere buitenklimaat bemoeilijken.

Overweeg na de feestdagen, als je voldoende ruimte hebt, om de boom in je eigen tuin te planten of bij een vriend of buur. Neem eens een kijkje bij het Berlijnse ‘Wundertree’, die Normannsparren in potten aanbiedt. In samenwerking met de stichting Natur-stiften.de planten zijn voor elke aangekochte boom een inheemse loofboom aan.

Huurkerstbomen: de frisse nieuwkomer

Voor diegenen die de authenticiteit van een echte kerstboom willen behouden en tegelijkertijd een duurzamere aanpak willen omarmen, wordt het huren van een boom steeds populairder. Stel je een weelderige, geurige groenblijvende boom voor die je woonkamer siert tijdens de feestdagen, maar in plaats van dat hij aan flarden wordt gehakt en versnipperd, keert hij terug naar de aarde om nog groter te worden voor de festiviteiten van volgend jaar. Boomverhuurdiensten zijn rijzende sterren van het kerstseizoen dat een win-winoplossing bieden voor zowel liefhebbers van echte bomen als het milieu.

Zo werkt het: bedrijven zoals Replants, Greentree (alleen beschikbaar in München) of Weihnachtsurwald uit Duitsland verzorgen het hele jaar door de bomen, om ze vervolgens uit te lenen voor jouw vreugde tijdens de feestdagen. Zo kun je genieten van het echte uiterlijk, het gevoel en de geur van een echte boom. Zodra de feestdagen achter de rug zijn, wordt de boom teruggebracht, zorgvuldig teruggeplant en blijft hij groeien. Bij sommige diensten kun je zelfs dezelfde boom jaar na jaar huren, waardoor je een nieuwe, hartverwarmende vakantietraditie creëert die zowel duurzaam als sentimenteel is. Vergeet niet te controleren op ecologische certificering!

In Nederland kan je voor je herbruikbare kerstboom terecht bij Beterboompje.

Je hebt er twee opties: BeterBoompje mét kluit. Dan breng je je boompje na de feestdagen terug en zetten zij hem vervolgens weer met zijn voetjes in de grond. Of BeterBoompje zonder kluit, waarbij voor iedere verkochte kerstboom er twee nieuwe biologische adoptiekerstboompjes aangeplant worden in het BeterBoompje Kerstbomenbos.Dit initiatief zorgt voor een toekomstige aanvoer van duurzame kerstbomen en vermindert de vraag naar wegwerpkerstbomen.

Innovatief en herbruikbaar: De grafische kerstboom

Steeds meer winkels bieden plasticvrije kerstbomen aan die een kunstige combinatie zijn van innovatie en ecodesign. Dit zijn geen typische dennen of sparren: ze ontplooien zich als ingewikkelde spiralen of rijzen op als torenhoge grafische blokken, gebeeldhouwd uit duurzame houtbronnen. Elke kromming, zijde en laag van deze bomen roept een gevoel van esthetische verwondering op terwijl ze een onderliggende boodschap van ecologische verantwoordelijkheid uitdragen.

2D verrukking: De muurkunst kerstboom

Je groene kerstboom hoeft niet eens een boom te zijn of vloeroppervlakte in te nemen. Maak een boom aan de muur met oude snuisterijen, stickers, oorbellen en andere spulletjes die je hebt verzameld. Het is een fantastisch, duurzaam alternatief met meer ruimte voor kerstactiviteiten.

Tijdloze schoonheid: ga voor een tweedehands boom

Als doe-het-zelven niet je ding is (we hebben allemaal wel eens een ramp gehad met een lijmpistool), kun je nog steeds een groene keuze maken. Overweeg om een tweedehands kunstboom te adopteren van een vriend, buurman of iemand uit de buurt. Zo draag je niet bij aan meer afval en red je een boom van de vuilnisbelt.

Duurzame kerstversiering: gedaan met de plastic kerstballen en wegwerp bling-bling

Geen domper op de feestvreugde dit jaar, tijd om de glinsterende versieringen in je kerstboom een duurzaamheidsupgrade te geven. Het is hoog tijd om het tijdperk van plastic kerstballen en wegwerp bling-bling achter ons te laten en de wereld van natuurlijke materialen, geupcyclede en DIY ornamenten te omarmen. Maar voordat je overweegt om je bestaande verzameling plastic kerstdecoraties weg te doen, onthoud dat het toppunt van duurzaamheid ligt in het hergebruiken van wat je al hebt en het voorkomen van onnodig afval. Als je je feestcollectie wilt uitbreiden, kies dan voor natuurlijke alternatieven.

Afstappen van plastic betekent niet dat je afstand doet van charme, authenticiteit of glans. Terwijl het seizoen nadert, bieden kringloopwinkels een schat aan feestelijke vondsten, waardoor ze de ideale bestemming zijn voor de budgetbewuste, milieubewuste kerstshopper. Denk eens aan prachtig opgeknapte ornamenten zoals vintage glazen kerstballen, handgeschilderde keramische stukken van een lokale kerstmarkt, zorgvuldig gemaakte houten beeldjes of erfstukjes die je van je oma hebt gekregen. Deze opties geven niet alleen karakter aan je boom, maar vermijden ook het gebruik van op fossiele brandstoffen gebaseerde materialen.

Als knutselen tijdens de donkere wintermaanden bij warme chocolademelk je favoriete bezigheid is, dan is Pinterest een wonderland van duurzame doe-het-zelf versierideeën. Ontdek allerlei tutorials voor het maken van ornamenten van hergebruikte materialen zoals restjes stof, gebruikte vakantiekaarten of zelfs kaneelstokjes en gedroogd fruit.

Stel je een boom voor die versierd is met deksels van kleine potten die zijn omgetoverd tot winterlandschappen, of met delicate origamivormen die gevouwen zijn van papierresten. Maak je eigen kaarsen of stel je fonkelende LED-lampjes voor gecombineerd met zelfgemaakte peperkoekornamenten of gedroogde schijfjes citrusvruchten. De mogelijkheden zijn even oneindig als betoverend.

De eindbestemming: de belangrijkste duurzaamheidsfactor

Waar je kerstboom na de feestdagen belandt, heeft een grote invloed op de ecologische voetafdruk en is vaak van het grootste belang. De minst wenselijke eindbestemming voor deze bomen zijn stortplaatsen, waar een gebrek aan zuurstof de omzetting van koolstof in methaan bevordert – een broeikasgas dat gedurende twee decennia 80 keer krachtiger is dan CO2. Volgens gegevens van de Carbon Trust is de koolstofuitstoot van een boom die op een stortplaats terechtkomt vier tot vijf keer hoger dan die van een correct verwijderde boom. (Bron: The Guardian)

De ideale aanpak voor het verwerken van de bomen? Het herplanten van de boom met zijn wortels intact, zodat hij kan blijven groeien. Dit is waar kerstboomverhuur van pas komt. Een alternatieve, verdienstelijke optie is het versnipperen van de boom en het verspreiden van de houtsnippers in tuinen of parken, of zelfs het composteren ervan, waardoor de koolstofinhoud geleidelijk vrijkomt in de vorm van CO2.

Bomen die echter op de gebruikelijke manier zijn geteeld met pesticiden en herbiciden zijn niet ideaal voor compostering of omzetting in houtsnippers, omdat deze chemicaliën tijdens de ontbinding worden vrijgelaten.

Boomverbranding voor energieproductie veroorzaakt directe koolstofemissie, maar het is een betere optie dan storten. Veel boomverkopers en gemeenten bieden handige en gratis recyclingprogramma’s en inzamelpunten aan. Of je nu kiest voor een traditionele kerstboom, een groenblijvende boom in een pot, een gehuurde boom, een tweedehands exemplaar, of zelfs een artistiek meesterwerk, er zijn talloze mogelijkheden beschikbaar voor een duurzamere kerst. Maak van deze groene kerst de meest vreugdevolle tot nu toe, want wat is er beter dan een feestdag die zowel traditie als het leven zelf eert?