De circulaire economie is ziek, en Europa kijkt weg

De cir­cu­lai­re eco­no­mie is ziek, en Euro­pa kijkt weg

Het is kerst­avond, en ik loop door de stra­ten van Brug­ge. Waar nor­maal de gezel­lig­heid van de feest­da­gen voel­baar is, hangt er nu een kil­le stil­te. De win­kels zijn leeg, de res­tau­rants al in de namid­dag geslo­ten. De wei­ni­ge onder­ne­mers die ik spreek, ver­tel­len het­zelf­de ver­haal: de kerst­ver­ko­pen waren catastrofaal.

We dach­ten dat het gun­sti­ge moment waar­op Kerst valt – net na de laat­ste werk­dag van velen – zou zor­gen voor een ople­ving. Maar het tegen­deel is waar. Dit jaar is anders, veel anders. Onder­ne­mers staan aan de rand van de afgrond. Ter­wijl ik eer­der deze week mijn gebrui­ke­lij­ke ein­de­jaars­ron­de doe om open­staan­de fac­tu­ren op te vol­gen, bar­sten onder­ne­mers in tra­nen uit of breekt hun stem, opge­bran­de spaar­gel­den, en lenin­gen die onmo­ge­lijk terug te beta­len zijn, en de con­su­ment die de knip op de beurs houdt als het op loka­le, kwa­li­ta­ti­tie­ve, soci­a­le en cir­cu­lai­re eco­no­mie aan­komt. Wat ik zie en hoor, is een eco­no­mie die ziek is. Ultra­goed­ko­pe import is de norm en zij die dezelf­de waar­den dra­gen erva­ren even­goed de koop­kracht daling. En ner­gens wordt dat zo schrij­nend dui­de­lijk als bij de cir­cu­lai­re ondernemers.

Cir­cu­lai­re eco­no­mie is ‑op van­daag- als dwei­len met de kraan open. Twee kra­nen om exact te zijn. 

De hete kraan van oneerlijke concurrentie

Neem bedrij­ven zoals SHEIN en TEMU of Vin­ted. Zij over­spoe­len Euro­pa met ultra­goed­ko­pe pro­duc­ten tegen dum­ping­prij­zen die van­uit eco­no­misch per­spec­tief niet haal­baar zijn, zon­der eni­ge con­tro­le op de CO2 uit­stoot, de werk­om­stan­dig­he­den of daar­mee gepaard­gaan­de sanc­ties. Loka­le onder­ne­mers, die pro­be­ren te pro­du­ce­ren vol­gens Euro­pe­se waar­den – duur­za­mer, soci­a­ler, en met klei­ne­re mar­ges – kun­nen hier sim­pel­weg niet tegenop.

Deze oneer­lij­ke con­cur­ren­tie vreet de mar­ges van cir­cu­lai­re onder­ne­mers weg. Zelfs gepas­si­o­neer­de loka­le onder­ne­mers getui­gen zich zelf soms gedwon­gen om grond­stof­fen zoals retail toe­be­ho­ren en/​of pro­duc­tie­tools via deze plat­for­men te bestel­len, sim­pel­weg om te over­le­ven. Onder­tus­sen blijft Euro­pa en de over­heid toe­kij­ken. Waar blij­ven de maat­re­ge­len die zul­ke prak­tij­ken aan ban­den leg­gen? Het ant­woord blijft uit, en zo blijft de hete kraan van ultra­goed­ko­pe import wijd openstaan.

De koude douche van regeldruk

Als­of de con­cur­ren­tie niet genoeg is, krij­gen loka­le retail en/​of cir­cu­lai­re onder­ne­mers ook een kou­de dou­che te ver­du­ren: de enor­me regel­druk. Mode- en/​of cir­cu­lai­re onder­ne­mers moe­ten zich aan­pas­sen aan een ein­de­lo­ze stroom nieu­we regel­ge­ving. Van GDPR tot de nieu­we Green Claims-wet­ge­ving, cir­cu­lai­re onder­ne­mers moe­ten zich aan­pas­sen aan een ein­de­lo­ze stroom regel­ge­ving. In the­o­rie belang­rijk en nood­za­ke­lijk, maar in de prak­tijk haast onmogelijk.

In the­o­rie belang­rijk en nood­za­ke­lijk, maar in de prak­tijk haast onmo­ge­lijk, laat staan om het alle­maal tege­lijk te bol­wer­ken en te implementeren.

Klei­ne onder­ne­mers die twee­de­hands­kle­ding ver­ko­pen, wor­den bij­voor­beeld ver­plicht om de stof­samen­stel­ling van elk kle­ding­stuk te ver­mel­den – een absur­de eis in een sec­tor waar eti­ket­ten vaak ont­bre­ken of onlees­baar zijn. Het gevolg? Onder­ne­mers slui­ten hun deu­ren, die extra minu­ten werk voor het invoe­ren van de gege­vens, is niet betaal­baar met de mar­ge die ze op de pro­duc­ten ver­die­nen. Het is niet omdat ze niet wil­len vol­doen, maar omdat ze het sim­pel­weg niet kun­nen ver­oor­lo­ven nog extra tijd te beste­den aan een twee­de­hands pro­duct wat amper opbrengt als het moet con­cur­re­ren met nieu­we goe­de­ren die goed­ko­per geim­por­teerd worden.

En dan is er de wet op green­was­hing, die bedoeld is om con­su­men­ten te bescher­men, maar het tegen­over­ge­stel­de effect heeft. Bedrij­ven zijn bang om over duur­zaam­heid te com­mu­ni­ce­ren uit angst voor boe­tes. Min­der com­mu­ni­ca­tie bete­kent min­der bewust­wor­ding, en uit­ein­de­lijk min­der duur­za­me keu­zes door con­su­men­ten. Zo voelt de bewus­te con­su­ment zich een vreem­de eend in de bijt, in plaats van een pionier.

Naast boven­staan­de wet­ge­ving wordt van makers en pro­duct onder­ne­mers ook ver­zocht zich tege­lij­ker­tijd met de ESPR te inves­te­ren in meer kwa­li­ta­tie­ve en cir­cu­lai­re pro­duc­ten die boven­dien ook vol­le­dig tra­ceer­baar zijn (hier zijn we ook abso­luut fan van). Web­shops moe­ten vol­doen sinds 21 sep­tem­ber 2024 ver­plicht meer­de­re ber­zorgop­ties aan­bie­den. De Euro­pe­se Toe­gan­ke­lijk­heids­wet, die ver­plicht web­shops tegen 28 juni 2025 om toe­gan­ke­lijk te zijn voor per­so­nen met beper­kin­gen, met func­ti­o­ne­le eisen zoals alter­na­tie­ve tekst, toet­sen­bord­na­vi­ga­tie en meer­vou­di­ge informatiekanalen.

De derde pijler: Huurprijzen en ruimte voor lokale ondernemers

Een ander struc­tu­reel pro­bleem ligt bij vast­goed en de domi­nan­tie van ketens in win­kel­stra­ten. Gro­te vast­goed­spe­lers blij­ven huur­prij­zen opdrij­ven, waar­door loka­le en cir­cu­lai­re onder­ne­mers nau­we­lijks een kans krij­gen. Win­kel­stra­ten wor­den over­spoeld door gro­te ketens, die ook niet altijd goed pres­te­ren en veel over­pro­du­ce­ren, maar wel de finan­ci­ë­le mid­de­len heb­ben om hun plek te behou­den ter­wijl ze armoe­de en uit­bui­ting in stand hou­den aan de ande­re kant van de wereld. Dit zou de Cor­po­ra­te Sustai­na­bi­li­ty Due Dili­gen­ce Direc­ti­ve (CSDDD) die op 24 mei 2024 goed­ge­keurd door de Raad van de Euro­pe­se Unie stel­sel­ma­tig aan ban­den leg­gen. Maar intus­sen­tijd blijft er nog 3 jaar ont­zet­tend oneer­lij­ke con­cur­ren­tie van kracht voor de loka­le meer duur­za­me en ethi­sche ondernemer.

Een oplos­sing zou zijn dat ste­den ver­plicht wor­den om een bepaald aan­deel win­kel­pan­den beschik­baar te hou­den voor loka­le zelf­stan­di­ge onder­ne­mers. Daar­naast kan een taxo­no­mie wor­den inge­voerd waar­bij huur­prij­zen gekop­peld wor­den aan duur­zaam­heids­pres­ta­ties.. Een win­kel die slow fas­hi­on en slow pro­mo­ti­on han­teert, zou recht moe­ten heb­ben op lage­re huur­prij­zen, al dan niet gepaard gaat met BTW ver­la­ging. Even­eens zou geke­ken kun­nen wor­den naar de balans tus­sen inko­men­de en wer­ke­lijk ver­koch­te pro­duc­ten bij gro­te ketens. Als over­pro­duc­tie en ver­spil­ling blij­ven bij­dra­gen aan stij­gen­de huur­prij­zen, blijft de vici­eu­ze cir­kel intact. De wet op con­su­men­ten­be­scher­ming die mini­mum­prij­zen en afspra­ken ver­biedt, moet opnieuw onder de loep.

De recen­te opkomst van SHEIN-out­lets in Neder­land en Chi­ne­se fast fas­hi­on-ketens in het Ver­e­nigd Konink­rijk is een waar­schu­wings­sig­naal. Als deze trend van Azi­a­ti­sche retail­ke­tens zich door­zet, wor­den loka­le onder­ne­mers ver­der ver­dron­gen en krij­gen cir­cu­lai­re onder­ne­mers hele­maal geen kans meer.

Een oproep tot actie: Maak ruimte voor circulaire ondernemers

Om de cir­cu­lai­re eco­no­mie daad­wer­ke­lijk te onder­steu­nen, zijn vier con­cre­te maat­re­ge­len nodig:

1. Een ver­bod op recla­me van ultra-fast fas­hi­on
   Adver­ten­tie­ruim­te en retail­lo­ca­ties moe­ten gere­ser­veerd wor­den voor duur­za­me en soci­a­le onder­ne­mers, gesteund door gesub­si­di­eer­de tarieven.
2. Gerich­te con­tro­le op gro­te spe­lers
   Richt regel­ge­ving en con­tro­les op onder­ne­min­gen met een omzet boven de 1 mil­joen euro, en behan­del klei­ne cir­cu­lai­re onder­ne­mers met empa­thie en realisme.
3. Sub­si­dies voor com­pli­an­ce
   Onder­steun onder­ne­mers finan­ci­eel bij het zich in regel­stel­len van regel­ge­ving en bied spe­ci­fie­ke steun­maat­re­ge­len voor cir­cu­lai­re pio­niers. Op van­daag is de omzet (omzet niet mar­ge!) van een cir­cu­lai­re onder­ne­mer op één dag vaak op z’n best even­groot als het uur­ta­rief van een (legal) adviseur.
4. Beper­king van huur­prij­zen en ruim­te voor loka­le onder­ne­mers
   Cre­ëer regel­ge­ving die ervoor zorgt dat win­kel­pan­den beschik­baar blij­ven voor loka­le en cir­cu­lai­re onder­ne­mers, en kop­pel huur­prij­zen aan duurzaamheidsprestaties.

Con­clu­sie: Een toe­komst voor cir­cu­lai­re economie

Als we de kli­maat­doe­len van Euro­pa seri­eus nemen, is het tijd om de hete kraan dicht te draai­en en een spons te bie­den voor de kou­de dou­che. Met de juis­te steun­maat­re­ge­len kun­nen we een eco­no­mie bou­wen die werkt voor men­sen, pla­neet en de toe­komst. Maar zon­der actie blij­ven we kij­ken naar een eco­no­mie die haar meest gepas­si­o­neer­de onder­ne­mers in de kou laat staan en ste­vent de groep cir­cu­lai­re onder­ne­mers col­lec­tief op een burn-out af. 

Naast wet­ge­vers en loka­le over­he­den te sti­mu­le­ren om maat­re­ge­len in te stel­len op maat van de zelf­stan­di­ge onder­ne­mer die een soci­a­le func­tie in ste­den ver­vult en die het karak­ter van een stad mee vormt, kan ook jij deze feest­da­gen je fami­lie en vrien­den vra­gen of zij een loka­le han­de­la­ren of cir­cu­lai­re onder­ne­mers steun­den bij het samen­stel­len van de maal­tijd of cadeau­tjes? En jij wat deed jij? Wel­ke voor­ne­mens neem jij mee naar 2025?